Co to jest recesja? Przyczyny, skutki, definicja

Co to jest recesja gospodarcza? Definicja

Recesja (makroekonomia) to okres spowolnienia gospodarczego, charakteryzujący się negatywnym wzrostem gospodarczym, spadkiem zatrudnienia oraz zmniejszeniem dochodów, zwykle kilka kwartałów z rzędu. W tym czasie obniża się produkcja, wzrasta bezrobocie, maleje popyt konsumencki, a także spadają inwestycje i wartość akcji na giełdzie. Recesja jest często związana z gorszą wydajnością gospodarki, niższymi dochodami, ograniczonym dostępem do kredytu i spadkiem cen nieruchomości.

Wg. wielu doświadczonych ekonomistów, definicja recesji gospodarczej nie może ograniczać się do samego spadku PKB oraz spowolnienia w produkcji przemysłowej i powinna obejmować także wzrost bezrobocia, spadek dochodów i wydatków.

Do określenia tego, czy dana gospodarka znajduje się w recesji, ekonomiści używają różnych wskaźników oraz okresów spowolnienia, jednak najczęściej stosowaną metodologią jest spadek PKB dwa kwartały z rzędu, co nosi nazwę technicznej recesji i pozwala na podjęcie określonych działań przez rząd danego kraju / regionu.

Techniczna recesja

Techniczna recesja to termin odnoszący się do sytuacji, w której PKB (Produkt Krajowy Brutto) danego kraju lub regionu maleje przez co najmniej dwa kolejne kwartały. Zasadę tę zaproponował na łamach New York Times w 1974 r. ekonomista i statystyk, Julius Shiskin i do dziś wielu analityków oraz ekonomistów stosuje ją jako wykładnię recesji.

Techniczna recesja jest miarą statystyczną, która służy do określenia spadku aktywności gospodarczej i może być wykorzystywana do analizy cykli koniunkturalnych oraz oceny zdrowia gospodarki. Jest to pojęcie obiektywne, oparte na danych liczbowych i może różnić się od percepcji recesji przez społeczeństwo.

Przyjęta przez wiele rządów zasada dwumiesięcznego spadku PKB nie jest jednak bez wad, czego najlepszym dowodem jest recesja, która dotknęła Stany Zjednoczone na przełomie 2001 i 2002 roku. Wtedy też spadek PKB notowany był wyłącznie przez jeden kwartał, po czym następowało ożywienie. Sytuacja ta powtórzyła się kilkukrotnie i mimo że władze nie ogłosiły technicznej recesji, pracę w USA straciło ponad 2,7 miliona osób, co było największą redukcją zatrudnienia od lat 50^[1].

Sposoby mierzenia recesji

Mimo że techniczną recesję określa się jako spadek PKB dwa kwartały z rzędu, do badania stanu gospodarki, a tym samym wykrycia ewentualnej recesji, ekonomiści używają także innych wskaźników. Są to przede wszystkim:

Produkt Krajowy Brutto (PKB): PKB jest jednym z najważniejszych wskaźników ekonomicznych, który mierzy wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych w gospodarce kraju. Spadek PKB przez co najmniej dwa kolejne kwartały wskazuje na recesję.

Stopa wzrostu PKB: Mierzy zmianę wartości PKB w określonym okresie. Gwałtowny spadek lub negatywna stopa wzrostu PKB wskazuje na recesję.

Stopa bezrobocia: Bezrobocie jest wskaźnikiem mierzącym odsetek ludzi w wieku produkcyjnym, którzy są bez pracy. Wzrost stopy bezrobocia może wskazywać na recesję, ponieważ oznacza ograniczenie aktywności gospodarczej i spadek popytu na pracę.

Indeks zaufania konsumentów: Mierzy poziom zaufania i oczekiwań konsumentów co do przyszłej sytuacji gospodarczej. Spadek indeksu zaufania konsumentów może wskazywać na zbliżającą się recesję, ponieważ ludzie są mniej skłonni do wydawania pieniędzy.

Indeks aktywności przemysłowej: Mierzy wydajność i aktywność sektora przemysłowego, takiego jak produkcja fabryczna, zamówienia czy zatrudnienie. Spadek tego wskaźnika może wskazywać na recesję, ponieważ oznacza spowolnienie produkcji i gospodarki.

Sprzedaż detaliczna: Monitoruje wydatki konsumentów na dobra konsumpcyjne. Spadek sprzedaży detalicznej może wskazywać na recesję, ponieważ oznacza ograniczenie popytu konsumenckiego.

Wartość akcji: Wartość indeksów giełdowych, takich jak Dow Jones czy S&P 500, może być używana jako wskaźnik ogólnej kondycji gospodarki. Spadek wartości akcji może wskazywać na recesję, ponieważ odzwierciedla słabnący sentyment inwestorów i oczekiwania co do przyszłego wzrostu gospodarczego.

Warto zauważyć, że powyższe wskaźniki są używane jako narzędzia diagnostyczne, a ich interpretacja i analiza wymaga uwzględnienia szerszego kontekstu gospodarczego. Kombinacja różnych wskaźników jest często stosowana w celu dokładniejszego określenia recesji.

Przyczyny recesji

Z uwagi na złożoność gospodarek i mnogość zjawisk makroekonomicznych, które mogą w nich występować, przyczyn recesji także może być wiele. Do najczęściej występujących zaliczyć można:

Spadek popytu konsumenckiego

Kiedy konsumenci ograniczają wydatki na dobra i usługi, spada popyt na produkty, co prowadzi do zmniejszenia produkcji i zatrudnienia.

Spadek inwestycji

Jeśli przedsiębiorstwa nie inwestują w rozwój nowych projektów lub zakup nowego sprzętu, to może prowadzić do ograniczenia wzrostu gospodarczego.

Nadmierne zadłużenie

Wysoki poziom zadłużenia, zarówno przez konsumentów, jak i przedsiębiorstwa, może skutkować ograniczeniem dostępu do kredytu i obniżeniem wydatków, co wpływa negatywnie na gospodarkę.

Kryzys finansowy

Kryzys na rynkach finansowych, tak jak ten z 2008 roku, może mieć duży wpływ na gospodarkę, powodując panikę, spadek wartości aktywów i ograniczenie dostępu do kredytu.

Szok zewnętrzny

Nieprzewidziane wydarzenia, takie jak wojny, katastrofy naturalne czy pandemie, mogą negatywnie wpływać na gospodarkę, zakłócając produkcję, handel i inwestycje. Ostatnim z takich szoków niewątpliwie była pandemia COVID-19, zaś aktualnie wolna na linii Rosja-Ukraina.

Polityka monetarna i fiskalna

Błędne decyzje w zakresie polityki monetarnej (np. podwyżki stóp procentowych) lub fiskalnej (np. ograniczanie wydatków publicznych) mogą doprowadzić do spowolnienia gospodarczego.

Globalne związki handlowe

Jeśli główne partnerstwa handlowe doświadczają recesji, to może to mieć negatywny wpływ na gospodarkę kraju, zwiększając ryzyko recesji w skali globalnej.

Bańka spekulacyjna

Wzrost wartości aktywów, takich jak nieruchomości czy akcje, powoduje spekulacyjny popyt i tworzenie się bańki. Kiedy ta bańka pęka, może to prowadzić do gwałtownego spadku wartości aktywów i wywołać recesję.

Nierównowaga handlowa

Duży deficyt handlowy, czyli różnica między eksportem a importem, może osłabić gospodarkę, gdyż środki finansowe wypływają z kraju, zmniejszając popyt wewnętrzny.

Problemy strukturalne

Niektóre recesje wynikają z długoterminowych problemów strukturalnych w gospodarce, takich jak niewydolność sektorów przemysłowych, nadmierna regulacja czy niedostosowanie do zmian technologicznych.

Kryzys surowcowy

Nagły wzrost cen surowców, takich jak ropa naftowa lub metale, może prowadzić do wzrostu kosztów produkcji i ograniczenia aktywności gospodarczej.

Polityczna niestabilność

Konflikty polityczne, zamieszki społeczne lub niepewność polityczna mogą zniechęcać inwestorów, co prowadzi do spadku inwestycji i recesji.

Demografia

Starzenie się populacji i spadek liczby osób w wieku produkcyjnym może wpływać na gospodarkę, zmniejszając popyt i ograniczając potencjał wzrostu.

Dewaluacja waluty

Nagła utrata wartości waluty może prowadzić do wzrostu importu, spadku siły nabywczej konsumentów i ograniczenia wzrostu gospodarczego.

Wpływ recesji na gospodarkę

Recesja ma niewątpliwie negatywny wpływ na wszystkie sektory w gospodarce danego kraju tudzież regionu objętego spowolnieniem gospodarczym, jej negatywne skutki to przede wszystkim:

Spadek PKB

Podstawowym skutkiem recesji jest negatywny wzrost gospodarczy, co prowadzi do spadku PKB. Zmniejszenie produkcji i dochodu narodowego może mieć poważne konsekwencje dla gospodarki.

Wzrost bezrobocia

Recesja gospodarcza zwykle wiąże się ze wzrostem stopy bezrobocia. Spowolnienie gospodarcze prowadzi do redukcji miejsc pracy, zwolnień i trudności w znalezieniu zatrudnienia dla wielu osób. Wzrost bezrobocia ma negatywny wpływ na poziom życia i siłę nabywczą konsumentów.

Spadek inwestycji

W czasach recesji przedsiębiorstwa często ograniczają swoje wydatki inwestycyjne. Spadek inwestycji prowadzi do mniejszej aktywności gospodarczej, mniejszej wydajności i ogranicza potencjał wzrostu gospodarczego w przyszłości.

Wzrost liczby bankructw i upadłości

Recesje mogą prowadzić do wzrostu bankructw przedsiębiorstw i upadłości, szczególnie w sektorach dotkniętych najbardziej spowolnieniem gospodarczym. To może skutkować utratą miejsc pracy, spadkiem zaufania inwestorów i ograniczeniem aktywności gospodarczej.

Spadek popytu konsumenckiego

W warunkach recesji konsumenci często ograniczają swoje wydatki, co prowadzi do spadku popytu na dobra i usługi. To z kolei wpływa na sprzedaż przedsiębiorstw i może prowadzić do ich trudności finansowych.

Spadek dochodów i ubóstwo

Recesja może prowadzić do zmniejszenia dochodów ludzi, szczególnie tych zależnych od sektorów dotkniętych recesją. Spadek dochodów często prowadzi do wzrostu ubóstwa i nierówności społecznych.

Spadek inwestycji w badania i rozwój

W czasach recesji przedsiębiorstwa często ograniczają swoje inwestycje w badania i rozwój. To ogranicza postęp technologiczny i innowacje, które są kluczowe dla długoterminowego wzrostu gospodarczego.

Spadek zaufania i niepewność

Recesje powodują wzrost niepewności ekonomicznej i spadek zaufania konsumentów, inwestorów i przedsiębiorstw. To może prowadzić do hamowania aktywności gospodarczej, ostrożności w podejmowaniu decyzji i opóźnień w inwestycjach.

Spadek inwestycji zagranicznych

W czasach recesji, inwestorzy zagraniczni często ograniczają swoje inwestycje w danym kraju. To może prowadzić do spadku przepływu kapitału zagranicznego, utraty miejsc pracy i ograniczenia transferu technologii.

Spadek wartości aktywów

W trakcie recesji wartość aktywów, takich jak nieruchomości, akcje czy obligacje, może spadać. To prowadzi do zmniejszenia wartości portfeli inwestycyjnych i negatywnie wpływa na stabilność finansową osób i instytucji. W dobie recesji topnieją nawet najlepiej zdywersyfikowane inwestycje pasywne.

Kryzys sektorowy

Różne sektory gospodarki mogą być dotknięte recesją w różnym stopniu. Na przykład, sektory związane z turystyką, gastronomią, transportem czy branża lotnicza często doświadczają znacznych spadków aktywności gospodarczej i trudności finansowych.

Negatywny wpływ na sektor finansowy

Recesje mogą prowadzić do trudności w sektorze finansowym, takich jak problemy z płynnością, wzrost niewypłacalności kredytowej czy spadek rentowności banków. To może mieć długotrwały wpływ na funkcjonowanie, a nawet stabilność systemu finansowego.

Problemy fiskalne

Recesje mogą prowadzić do spadku wpływów podatkowych, zwiększenia wydatków na zasiłki dla bezrobotnych oraz konieczności podejmowania działań fiskalnych mających na celu stymulowanie gospodarki. To może skutkować deficytem budżetowym i wzrostem długu publicznego.

Wycofanie inwestycji społecznych

W trudnych czasach gospodarczych rządy mogą być zmuszone do ograniczenia wydatków na inwestycje społeczne, takie jak infrastruktura, ochrona zdrowia czy edukacja. To może mieć zaś negatywny wpływ na jakość życia obywateli i rozwój społeczny.

Skutki recesji dla obywateli

Wpływ recesji na obywateli kraju lub regionu, który popadł w spowolnienie gospodarcze, zależny jest w dużej mierze od rozmiaru recesji, okresu jej trwania oraz siły domowych budżetów i przygotowań do nadchodzącego spowolnienia. Bez wątpienia negatywnymi skutkami recesji dla przeciętnego Kowalskiego są m.in.:

Zwiększone bezrobocie

W czasach recesji wzrasta ryzyko utraty pracy lub trudności w znalezieniu nowego zatrudnienia. Bezrobocie może prowadzić do spadku dochodów, trudności w spłacie zobowiązań finansowych i ograniczeń w codziennym życiu.

Spadek dochodów

Recesja może prowadzić do obniżenia płac, skrócenia czasu pracy, a nawet utraty premii i beneficjów. To może wpływać na zdolność do oszczędzania, inwestowania i utrzymania dotychczasowego standardu życia.

Trudności finansowe

W trakcie recesji gospodarstwa domowe mogą mieć trudności w spłacie kredytów, rachunków za energię czy opłat medycznych. Może to prowadzić do wzrostu zadłużenia, problemów finansowych i negatywnego wpływu na zdrowie psychiczne.

Spadek wartości nieruchomości

W czasach recesji wartość nieruchomości może spadać. To może wpływać na właścicieli domów, którzy mogą doświadczyć straty kapitału, trudności w sprzedaży lub refinansowaniu kredytu hipotecznego.

Ograniczenia w konsumpcji

Recesja prowadzi często do zmniejszenia siły nabywczej konsumentów, co przekłada się na ograniczenie wydatków na pewne towary i usługi (podróże czy rozrywkę), koncentrując się na podstawowych potrzebach, jak jedzenie czy rachunki.

Zmniejszenie oszczędności i inwestycji

Trudne czasy gospodarcze mogą skłonić ludzi do zmniejszenia oszczędności i ograniczenia inwestycji. Obywatele mogą być bardziej ostrożni w podejmowaniu ryzyka finansowego, skupiając się na ochronie posiadanych oszczędności. Sprawdź, jak chronić oszczędności przed recesją!

Wzrost napięć społecznych

Przedłużająca się recesja może prowadzić do wzrostu napięć społecznych, niezadowolenia i frustracji. Bezrobocie i trudności finansowe mogą wpływać na stabilność społeczną i powodować społeczne nierówności.

Trudności w uzyskaniu kredytu

W czasach recesji banki i instytucje finansowe mogą zaostrzyć kryteria udzielania kredytów, co utrudnia obywatelom uzyskanie finansowania na zakup domu, samochodu lub inwestycje. Co istotne, sytuacja ta może mieć miejsce, mimo że banki centralne będą obniżały stopy procentowe.

Trudności w osiągnięciu celów finansowych

Spowolnienie gospodarcze może zakłócić plany obywateli związane z edukacją, emeryturą, zakupem domu czy założeniem własnego przedsiębiorstwa. Mieszkańcy regionu dotkniętego recesją mogą być zmuszeni do przesunięcia tych celów lub dostosowania ich oczekiwań.

Zwiększenie zadłużenia

W okresie recesji gospodarczej gospodarstwa domowe mogą napotkać trudności w spłacie swoich zobowiązań. Wzrost bezrobocia i spadek dochodów utrudniają regulowanie długów, co prowadzi do większego zadłużenia i problemów finansowych.

Zwiększenie stresu i obciążenia psychicznego

Recesja może wpływać na stan psychiczny obywateli, wywołując stres, niepewność i lęk związany z utratą pracy, trudnościami finansowymi i przyszłością.

Redukcja świadczeń socjalnych

W okresach recesji rządy mogą być zmuszone do redukcji świadczeń socjalnych i programów wsparcia, co może negatywnie wpływać na obywateli zależnych od tych programów. Na szczególną uwagę zasługują tu np. osoby niepełnosprawne, pobierające odpowiednie zasiłki czy dodatki.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Poniżej znajdziesz odpowiedzi na częste pytania dotyczące recesji, które pozwolą Ci lepiej zrozumieć to pojęcie makroekonomiczne, a także przygotować się do ewentualnego spowolnienia gospodarczego, które bez wątpienia jest zupełnie naturalnym i powtarzającym się zjawiskiem.